Jedzenie od zawsze stanowiło istotny element w życiu człowieka. Nie tylko dostarcza niezbędnych do przeżycia substancji odżywczych, ale też ułatwia budowanie więzi międzyludzkich i jednoczy. Wszelkie potrawy, jakie pojawiają się na stole, są częścią dziedzictwa kulturowego, zatem aby dobrze poznać dany naród należy również przyjrzeć się bliżej jego tradycjom żywieniowym. Magdalena Tomaszewska-Bolałek postawiła sobie za zadanie przybliżenie nam niezwykle bogatej, japońskiej kultury żywieniowej, którą opisała w książce „Tradycje kulinarne Japonii”.

Zazwyczaj gdy staramy się bliżej poznać kulturę jakiegoś kraju, zwracamy naszą uwagę w kierunku takich dziedzin jak historia, literatura czy sztuka, zapominając o nieco bardziej przyziemnych tradycjach, jak choćby kultura żywieniowa. Jednak czyż nie jest prawdą stwierdzenie, że to właśnie z kulturą żywieniową mamy największą styczność podczas zagranicznych wojaży? Jedzenie towarzyszy nam każdego dnia naszej podróży i odgrywa nie mniej ważną rolę niż wiedza historyczna czy artystyczna. Jest wyśmienitym „mediatorem”, dzięki któremu ludzie różnych kultur spotykają się przy jednym stole. Jest też uniwersalnym wyrazem gościnności, sposobem na powiedzenie „witaj w moim domu”, nawet jeżeli gospodarza i gości dzieli bariera językowa. Jedzenie to również doskonały partner biznesowy, który zawsze umili czas po długim dniu negocjacji. Często nie zdajemy sobie nawet sprawy jak wielka jest rola produktów żywnościowych w kontekście kulturowym danego kraju. Dlaczego w Indiach nie jada się wołowiny, a w Polsce psów i kotów? Dlaczego w krajach muzułmańskich nie dotyka się jedzenia lewą ręką? Dlaczego w wielu krajach tak ważny jest ubój rytualny i spożywanie mięsa przygotowanego w określony sposób? Dlaczego w kuchni chińskiej ważne jest utrzymanie równowagi pomiędzy „gorącym” i „zimnym”, „ostrym” i „łagodnym”? Jedzenie to nie tylko przyjemne doznania smakowe, ale też ogromny bagaż kulturowy łączący w sobie elementy religii, przesądów, tradycji lokalnych, historii, socjologii, estetyki i wielu innych dziedzin. Czasami jeden prosty posiłek potrafi przekazać nam więcej informacji o kulturze danego kraju niż niejedna książka. Japońska kultura żywieniowa ma niezwykle bogatą tradycję i cechuje ją niesamowita różnorodność. Ponadto jest to jedna z najbardziej rozpoznawalnych kuchni na świecie, nie wspominając już o popularności jaką zdobyły takie potrawy, jak sushi czy tenpura. W swojej książce Magdalena Tomaszewska-Bolałek podjęła się trudnego zadania przybliżenia polskiemu czytelnikowi owego bogactwa tradycji żywieniowej z Kraju Kwitnącej Wiśni.

„Tradycje kulinarne Japonii” można określić mianem podręcznego kompendium wiedzy o japońskiej kulturze żywieniowej. Całość składa się z kilku sekcji, które można zebrać w trzy podstawowe grupy: wprowadzenie kulturowe, część zasadnicza i etykieta. Chociaż Japonia należy do kręgu kultury azjatyckiej i na przestrzeni wieków często znajdowała się pod wpływem trendów płynących z kontynentu, to jednak ukształtowała własną, unikalną tradycję kulinarną. Na pierwszych stronach autorka w zwięzły sposób przedstawiła podstawowe typy japońskich potraw, ideę japońskiej kultury żywieniowej (shokubunka) oraz pokazała czym wyróżnia się kuchnia japońska na tle kuchni wschodnio- i południowoazjatyckich.

Część zasadnicza, opisująca historię kuchni japońskiej, została podzielona na poszczególne okresy historyczne, począwszy od jōmon, na współczesności skończywszy. Taki układ pozwolił autorce skupić się na najważniejszych etapach ewolucji kultury żywieniowej, spowodowanych zmianami zachodzącymi w społeczeństwie japońskim. Dzięki temu czytelnik ma okazję dowiedzieć się jakie produkty, dania czy techniki kulinarne były najbardziej popularne w danym okresie oraz jakie było ich znaczenie kulturowe na przestrzeni wieków. Pomimo że autorka początkowo jasno wytyczyła ramy czasowe, które miały stanowić pewnego rodzaju wyznaczniki na drodze ewolucji kulinarnej, to nie trzyma się ich sztywno. Za przykład może posłużyć kwestia polowania na walenie, którą autorka opisała w sekcji poświęconej okresowi jōmon. Poruszając to zagadnienie autorka nie ograniczyła się jedynie do przedstawienia roli waleni w diecie starożytnych Japończyków, lecz pokazała jak zmieniało się ich znaczenie w późniejszych okresach. Chociaż taki zabieg może niejednokrotnie spowodować, że czytelnik straci poczucie opisywanego właśnie okresu historycznego, to z drugiej strony pozwala to na uniknięcie powtórzeń i spójność myślową. Mimo iż w książce przedstawiona została ograniczona liczba produktów żywnościowych tudzież dań, każde z nich zostało opisane z pieczołowitą dokładnością. Pani Tomaszewska-Bolałek poświęciła czas, by w jak największym stopniu przybliżyć czytelnikowi kontekst kulturowy związany z określoną potrawą, np. gdy w książce pojawia się temat herbaty albo sake czytelnik otrzymuje również opis wybranych rodzajów ceramiki. Autorka często sięga po różne anegdoty, podania czy materiały historyczne, co znacznie podnosi walory informacyjne opisu i sprawia, że lektura staje się przyjemniejsza i bardziej przystępna. W moim odczuciu autorce udało się znaleźć równowagę pomiędzy rzetelnością a lekkim stylem, dzięki czemu książka z pewnością przypadnie do gustu szerokiemu gronu odbiorców.

Ostatnia część książki to podstawowy zestaw zasad etykiety podczas spożywania posiłków. Znaczna część tych informacji nieraz przewija się na różnych forach, blogach, czy w artykułach, więc dla niektórych czytelników zestaw ten nie będzie niczym nowym. Niemniej jednak dobrze jest mieć takie porady zebrane w jednym miejscu, by móc w każdej chwili po nie sięgnąć.

Pod względem technicznym wydania książka prezentuje wysoki poziom. Redakcji udało się uniknąć rażących błędów stylistycznych oraz literówek, które w ostatnich czasach stały się niemal plagą na rynku wydawniczym. Na szczególną uwagę zasługują dodatki zamieszczone na końcu książki tj., wykaz wybranych terminów z zakresu kultury żywieniowej uwzględniający zapis w znakach kanji oraz indeks nazw, który znacznie ułatwia odszukanie interesującego nas zagadnienia.

Książka „Tradycje kulinarne Japonii” z pewnością spodoba się wszystkim amatorom kulinariów oraz kultury Kraju Kwitnącej Wiśni. Jej lektura sprawiła mi ogromną przyjemność, a dodatkowo wzbogaciłam swoją wiedzę o ciekawe informacje, które z pewnością ułatwią mi dalszą podróż w temacie japońskiej kuchni. Mimo że początkowo spodziewałam się nieco innego podejścia do tematu i większej rozpiętości jeżeli chodzi o zawarte informacje, to muszę stwierdzić, że doznałam pozytywnego zaskoczenia. Książka stanowi spójną oraz dobrze przemyślaną całość i moim zdaniem stanowi doskonały wstęp do dalszych publikacji o podobnej tematyce. Liczę, że Pani Tomaszewska-Bolałek pokusi się kiedyś o stworzenie książki poświęconej regionalnym tradycjom kulinarnym, w której znajdziemy charakterystykę takich kuchni, jak kaiseki, kuchnia z Hokkaido czy Okinawy.

Agata Czapkowska

Informacje o książce
Tytuł: Tradycje kulinarne Japonii
Autor: Magdalena Tomaszewska-Bolałek
Wydawca: Hanami
Liczba stron: 173
Miejsce i data wydania: Warszawa, 2006 rok
ISBN: 978-83-60740-00-2

Przypominamy także o konkursie, który możemy przeprowadzić dzięki Wydawnictwu Hanami!
Pytanie konkursowe pojawi się na fanpage’u Nasza Japonia na Facebooku dziś o godzinie 19, zaś osoba, która udzieli pierwszej poprawnej odpowiedzi udzielonej w komentarzu do TEJ recenzji otrzyma egzemplarz książki „Tradycje kulinarne Japonii”!